Cụ Cử Can xây dựng đạo kinh doanh người Việt

Ngót nghét đã qua một thế kỷ, cụ Lương Văn Can từng khẳng định: “Nhà buôn cần đủ thương đức thương tài mới cạnh tranh được với tư bản thế giới”. Người đặt nền móng Đạo Kinh Doanh cho người Việt như cụ đã rất sắc bén khi đóng gói ý nghĩa trong cụm “thương đức thương tài”.

Mỗi ngành nghề đều có “Đạo” riêng (con đường, triết lý riêng) của nó. Buôn bán không chỉ làm giàu cho bản thân mà phải đóng góp xã hội. Nghề buôn trong buổi đầu manh nha được cổ súy, thương giới Việt quả là đang mò mẫm để hình thành cách hành xử chung cho nghề.

Cụ Can đã gắn bó với thương giới từ phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục đến học hỏi, trau dồi kiến thức kinh doanh từ thế giới. Với vai trò nhà kinh doanh, nhà trí thức cụ nảy sinh những chiêm nghiệm về nghề. Trong phạm vi bài viết này chúng ta sẽ cùng lật mở Đạo Kinh Doanh mà cụ Can muốn chia sẻ.

Phải rõ ý nghĩa của việc kinh doanh

Không ít người kinh doanh vẫn chưa thấu đáo ý nghĩa công việc mình đang làm hoặc hiểu sai lệch đi. Vì thế, vẫn còn nhiều bất cập trong nghề buôn nước ta. Kinh doanh không phải kiếm lời bất chính, chộp giật như quan niệm xưa.

Ngược lại, cụ Can còn khẳng định nó là nghề chân chính “Hai chữ kinh doanh phải xem xét cho biết nghĩa rộng nhớn, như người nông phu cày ruộng, người đàn bà dệt cửi, người buôn đi, người buôn ngồi, việc gì cũng là kinh doanh cả, cốt phải lòng công đạo […]”

Cụ cực lực lên án những kẻ dối gian trong kinh doanh, bởi lẽ đồng tiền không phải là mục đích duy nhất trong kinh doanh. Nếu tham lợi bằng mánh trá, thiệt hại cho người tiêu dùng thì đó là tìm đường tự hủy diệt mình. Các quan điểm trên được khái quát thành Đạo Kinh Doanh: Kinh doanh là phụng sự xã hội.

Theo đạo kinh doanh, nguồn gốc của cải phải minh bạch

Cụ Lương Văn Can dặn dò rằng của cải, tiền bạc rất quan trọng song “nguồn gốc phải cho trong mới được”. Ngụ ý, những gì thu về từ việc buôn bán kinh doanh phải chính đáng. Của cải chính đáng thì chi tiêu mới đúng người đúng việc. Ngay từ người với hai bàn tay trắng, xuất thân trong khốn khó khi làm giàu cũng phải đi trên con đường ngay thẳng.

Có một điều ta phải nhìn nhận lại, người không giàu của cải cũng không hẳn là nghèo. Nếu như trong tay họ sở hữu nghề chân chính. Điều gì chân chính bao giờ cũng gắn liền với tính bền vững. Thế nên người đời mới truyền tụng rằng nghề nghiệp vững vàng là món của cải quý giá.

Xem thêm: Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp

Cần kiệm là cái đạo lớn của người kinh doanh

Sự phát triển của bất kỳ nghề nghiệp nào cũng đều trải qua việc dày công khổ luyện và phấn đấu. Một trong những giá trị quan trọng của nhà kinh doanh là tận tụy với nghề, đầy ý chí và đam mê trên con đường mình đã chọn. Nó biểu hiện ở tinh thần không ngừng trau dồi tri thức, trở nên thông minh hơn trong cách làm việc.

Trong Thương Học Phương Châm, cụ viết: “Tài cán người ta có hai giống, một là học vấn, hai là thực hành. Tài cán học vấn như nông lâm, kinh tế, sổ sách, công nghệ trong nhà trường thường dạy học. Tài cán thực hành thời khác thế, như đã nhận một chức nghiệp gì thì phải nghiên cứu những sự vụ có quan thiết đến chức nghiệp của mình, tường xét tình hình cho kỹ. Không những lúc ở nhà làm việc phải hết sức nghĩa vụ, dẫu đến lúc lui về nhà tư cũng phải hết sức lo lường để cầu biết được nhẽ mới, như thế thời sự vụ lâm đến trước mắt, ứng phó tự nhiên không khó.”

Đối diện với Covid-19, tình hình làm việc tại gia xa công sở là chính yếu, thì điều cụ bàn luận càng thiết thực. Đây là thời đại mà chỉ còn cách thay đổi bản thân để tiến lên “sống chung với dịch bệnh”. Nếu chúng ta không chuẩn bị bồi bổ tư duy, hiểu biết bản thân, có lẽ sẽ bị đánh gục bởi thời thế. Sự cần mẫn quản trị bản thân lúc này là bước đầu tư hợp lý sau cơn đại dịch.

Khi kiếm được tiền nếu hoang phí xa xỉ thì bạc vạn cũng tiêu tán. Sự xa xỉ là điều mà cụ Lương Văn Can phê phán mạnh mẽ, vì theo cụ “nguyên nhân nhớn, quốc dân sở dĩ suy yếu là tự xa xỉ mà đến”. Chúng ta bắt gặp rất nhiều hình ảnh lãnh đạo doanh nghiệp gần gũi, có phần bình dân so với tầm vóc của họ. Không phải họ không biết tiêu xài cho bản thân, nhưng họ luôn ý thức tiết kiệm bao giờ cũng là nguồn dự trữ cho tổ chức. Tiết kiệm để không lãng phí nguồn lực.

Sự xa xỉ cũng là mẹ đẻ của tính tham lam trong mỗi người. Suy rộng ra, đặt sự tham lam trong tổ chức, theo tư duy rằng muốn tham lam tạo ra thật nhiều giá trị cho nhân viên, khách hàng, cổ đông, người tiêu dùng của mình là điều không hề xấu. Đừng tham lam một cách vị kỷ mà quên đi tập thể. Tham lam trong trường hợp này không hề có biểu hiện của hành động xa xỉ, mà chỉ đơn thuần là ham muốn nhiều hơn cho lợi ích chung.

Cụ khuyên các nhà buôn rằng: “Sổ sách tiền bạc tiêu ra thu vào thường xét để ở trong con mắt, thể là phép rất tốt của nhà buôn bán. Phàm cái gì cũng phải liệu số thu vào rồi hẵng tiêu ra, chớ có tranh thể diện hão mà thành hư phí đi mất nhiều.”

Song cụ cũng chỉ ra: “Tiết kiệm là cái đức tốt, nhưng mà hà tiện quá ra biển lận lại là cái kho chứa oán”. Ranh giới giữa tiết kiệm và hà tiện cách nhau chỉ gang tấc, có thể biến nhà kinh doanh từ thái cực tốt sang xấu.

Sử dụng đồng tiền như thế nào?

Người kinh doanh phải cần kiệm, song cũng phải biết tiêu tiền “chỗ nên tiêu dẫu nhiều cũng đừng tiếc, chỗ không nên thì dẫu ít cũng đừng hoang phí. Thế thời cơ nghiệp chẳng nát mà ân đức mới rộng như cứu người nạn, giúp người ngặt, cho người nghèo, thương người khổ, những việc thiện đó là chỗ nên tiêu tiền. Như phồn hoa tốt đẹp kiêu xa dâm đắm những việc ác ấy là chỗ không nên bỏ tiền đó, hay chứa của mà lại hay bỏ của thế là ta sai khiến được của.”

Nhìn lại cuộc đời của cụ, chúng ta thấy một minh chứng sống về những đồng tiền gia đình cụ tích cóp từ kinh doanh phục vụ xã hội, góp phần ích nước lợi dân.

Trong giai đoạn đầu thế kỷ XX, các nhà kinh doanh Việt hội nhập kinh tế thế giới ngay lập tức đã xây dựng con đường đúng đắn để tranh đua với tư bản nước ngoài. Đó là niềm may mắn, đáng trân quý khi ta có Đạo Kinh Doanh làm cốt. Những triết lý và cụ Cử Can chia sẻ chính là những bài học vượt thời gian, mà giới doanh nhân đang phát triển và chiêm nghiệm.

Mỹ Ngọc