Dân tộc thiểu số Việt Nam và thời buổi kinh tế thị trường

Việt Nam đang bước vào những giai đoạn chuyển mình. Hàng loạt sự kiện lớn nhỏ, các tổ chức quốc tế mang theo các luồng tri thức, văn hóa cả cơ hội để cho thế giới thấy Việt Nam nằm ở đâu trên bản đồ, điển hình từ các dân tộc thiểu số.

Việc các đô thị và thành phố lớn có cơ hội trải nghiệm, tiếp xúc với nền tri thức văn hóa là điều không thể bàn cãi. Đâu đó chúng ta quên rằng, ở các vùng núi xa xôi, biên giới tổ quốc – nơi các đồng bào dân tộc thiểu số đang chịu tác động không nhỏ trước những nền văn hóa này. Khi mà, các tổ chức quốc tế nhắm fd việc phát triển và cải thiện lối sống của người dân tộc thiểu số, thì những thay đổi đang diễn ra hiện nay không phải vô tình mà có được.

Dựa vào nghiên cứu của Ths Bùi Minh Hào, có chia sẻ 3 yếu tố chính tác động lên tư duy của người dân tộc thiểu số là toàn cầu hóa, hiện đại hóa và thị trường hóa. Ngoài ra còn có các chính sách cải cách, mở cửa, hội nhập,… của Nhà nước. Nhưng ở đây sẽ tập trung vào 3 yếu tố chính, để dễ dàng nhận thấy được sự thay đổi.

Toàn cầu hóa (globalization):

Khi các vấn đề vĩ mô mang trọng trách lên cả thế giới như: Nạn đói, khí hậu, khủng bố,… thì lúc này các tổ chức quốc tế được thành lập nhằm liên kết các quốc gia lại và giải quyết các vấn đề. Trước sự hợp tác của các quốc gia, vùng, châu lục, các tổ chức quốc tế đến được những nơi vùng sâu, vùng xa và mang theo những hơi hướng, quan điểm, tư tưởng, văn hóa khác nhau, từ đó tư duy con ngừơi cũng có sự thay đổi.

Điển hình là các tổ chức từ thiện và thiện nguyện, họ đến các vùng sâu xa với tâm trí muốn cải thiện đời sống người dân, họ hợp tác với chính quyền địa phương xây dựng các cơ sở hạ tầng cho việc học, đi lại và sản xuất. Được sự giúp đỡ và tiếp xúc như thế, tư duy của người dân tộc thiểu số ngày càng được nâng cao và có cơ sở để phát triển hơn sau này.

Hiện đại hóa (modernization):

– Nền kinh tế truyền thống của phần lớn các dân tộc thiểu số ở miền núi Tây Bắc Việt Nam trước đây là nền kinh tế tự cung tự cấp, họ sản xuất, gia công và khai thác các sản phẩm nhằm phục vụ muc đích cá nhân.

– Nhưng trước sự tác động của nền kinh tế thị trường, nhất là khách du lịch và các công ty, thương lái phân phối sản phẩm, thì họ nhận ra được giá trị của các sản phẩm và tài nguyên nơi mình sinh sống. Trước những cơ hội như vậy, họ tìm cách tăng số lượng sản phẩm, chất lượng và giảm chi phí qua việc áp dụng máy móc, kỹ thuật hiện đại vào trong việc sản xuất nhằm nâng cao được năng suất và tránh lãng phí tài nguyên gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường.

Đây là minh chứng cho thấy sự tiếp thu, học hỏi về xu hướng phát triển. Tiếp nhận các giá trị và phương thức hướng tới cuộc sống hiện đại.

Thị trường hóa (marketization):

Dù ảnh hưởng lớn nhưng hai quá trình trên không phải là nhân tố mạnh mẽ nhất làm thay đổi tư duy của con người ở Vùng cao – miền núi.

Nhân tố quyết định nhất chính là quá trình thị trường hóa. Theo thời gian, thị trường đang len lỏi đến những vùng xa xôi, hẻo lánh, khi con người được mở mang và có nhu cầu giao lưu, giao thương thì thị trường sẽ xuất hiện để đáp ứng nhu cầu đó. Về mặt cộng đồng, muốn phát triển và đáp ứng nhu cầu phát triển thì cũng cần gia nhập thị trường để tăng cường nguồn lực và phát huy lợi thế của mình.

Việc thị trường hóa lẻn lỏi vào cộng động những người dân tộc thiểu số, đã tạo ra nhiều cơ sở khác biệt. Ví dụ: trong xã hội truyền thống, một số cá nhân có quyền lực như già làng, trưởng bản, trưởng họ… có vị trí quan trọng và có vai trò trong quá trình phát triển của cộng đồng. Và vị thế của họ được củng cố qua thế tục hoặc tập tục.

Nhưng trong kinh tế thị trường, những người này vẫn giữ vai trò nhất định tuy nhiên đang hình thành một nhóm mới có vị thế cao qua năng lực tổ chức và phát triển kinh tế.

Họ biết tận dụng cơ hội và yếu tố môi trường để bán nhằm thu lợi nhuận cao nhất thay đổi, lựa chọn mặt hàng/sản phẩm phù hợp để cung ứng và sản xuất. Mở rộng các mối quan hệ, không bị gò bó trong gia tộc, tộc người. Nhu cầu ngày càng phát triển, tư duy bắt đẩu thay đổi, đặc biệt là các quan niệm xưa cũ (trọng nam khinh nữ, tảo hôn..).

Sự thay đổi tư duy của các dân tộc thiểu số ở vùng cao Việt Nam đã từng bước nâng cao chất lượng cuộc sống, bình đẳng giới; các quan niệm cổ hủ được xóa bỏ.

Trái lại, nguy cơ đánh mất bản sắc văn hóa, tệ nạn xã hội gia tăng, nhiều tranh chấp, xung đột xảy ra. Đó chính là những mặt trái của đời sống thị trường. Và câu chuyện này sẽ còn tiếp tục khi những chiến lược kinh tế hiện tại chưa hữu hiệu đối với sự phát triển của đồng bào nơi đây.

Vũ Đức Thịnh Tóm tắt theo nghiên cứu về “Sự thay đổi tư duy của người dân tộc thiểu số dưới sự tác động của kinh tế thị trường”

Xem thêm: LÝ THUYẾT ĐA THÔNG MINH